INTERVIEW – Flamencozangeres Estrella Morente is gewend over de grenzen te kijken. Dat deed haar vader, de legendarische Enrique Morente al in tijden van onderdrukking onder Franco, en dat doet zij zelf in alle vrijheid. Estrella zoekt de grenzen op van haar muziek door allerlei samenwerkingen aan te gaan, zoals deze week wanneer ze gaat optreden met het Amsterdams Andalusisch Orkest. Er zijn twee concerten: vrijdag de 22ste in De Meervaart en zaterdag de 23ste in DeLaMar Theater. Ginette Lavell sprak in 2014 deze grande dame van de flamenco voorafgaand aan een concert in Carré over cultuurverschillen en nieuwe uitdagingen aan durven gaan.
” Soms voel ik alle grenzen van taal, land en cultuur wegvallen.”
Een ster, dat is ze. En niet alleen in naam. In Spanje kan Estrella Morente niet onopgemerkt over straat. Haar jarenlange carrière, haar beroemde vader, haar glamourhuwelijk met een van de bekendste stierenvechters: als Estrella verschijnt, zijn de fans en paparazzi altijd wel ergens in de buurt. Ze heeft het voorkomen van een klassieke schoonheid en een enorme présence op het podium. Maar als ze tegenover je zit voor een interview, krijg je als snel het gevoel een goede vriendin te spreken. Ze bewondert het blikje stroopwafels dat ik haar net heb gegeven, om het ijs te breken. Het Delfts-blauwe motief doet haar denken aan de cadeaus die vader Enrique mee naar huis nam na zijn tournees in Nederland. “Ik ben opgegroeid in een huis vol Hollandse souvenirs.”
Nederlandse connectie
De link tussen de familie Morente en Nederland gaat verder dan Delfts Blauw en stroopwafels. Estrella groeide op als dochter van Enrique Morente. Deze veelzijdige flamencozanger geldt als een van de vernieuwers van de flamencokunst. Hij ging verbanden aan met ander muzieksoorten, van Bulgaarse keelgezang tot snoeiharde punk, en met ander kunstvormen zoals beeldende kunst en literatuur. Picasso was een grote inspiratiebron en als een van de eerste flamenco-artiesten gebruikte hij de teksten van de dichter Lorca voor zijn werk. Ook in geografische zin ging Morente de grenzen over. Zoals naar Nederland, samen met El Payo Humberto (‘de niet-zigeuner Humberto’, artiestennaam van Huib Wilkes). Deze Nederlandse gitarist maakte kennis met flamenco via een Spaanse gastarbeider die in de jaren zestig een kamer huurde van zijn moeder. ‘Humberto’ ging flamencogitaar studeren in Spanje bij onder andere de beroemde Niño Ricardo. Terug in Nederland wist hij veel Hollanders op te warmen voor de flamenco. Onder andere door optredens te verzorgen met Enrique Morente, waar hij ook een LP mee opnam. Als klein meisje hoorde Estrella haar vader vaak over Holland vertellen, zegt ze. De beroemde tolerantie en vrijheid was een belangrijk onderwerp in huize Morente waar vader op de zwarte lijst stond van het fascistische regime van Franco.
“Flamenco is universeel en drukt zich uit in emoties.”
Foto: Annemiek Rooymans
Het wonder van flamenco
Estrella treedt al sinds haar tienerjaren op. Toch vraag ik me altijd af bij dit soort paplepelartiesten of ze niet ooit eens iets anders hebben willen doen. “Als ik geen flamenco was gaan zingen, dan was het iets anders artistieks geworden. Danseres, schrijver, kunstschilder. Ik heb meegekregen dat alle kunsten samen gaan. Het is dan ook niet gek dat bij de vele hommages aan mijn vader ook exposities en andere kunstvormen horen. Hij bracht ons van jongs af aan bij dat de kunsten, net als flamenco, universeel zijn.”
Net voordat ik haar spreek, is ze in de Verenigde Staten geweest als eerste flamencozangeres die een groot Amerikaans tournee deed. Hoe ging het optreden in de USA? “Het was voor mij als een droom, een groot voorrecht om de flamenco mee te nemen naar de Verenigde Staten. Hoewel je eigenlijk beter kunt zeggen dat de flamenco mij meegenomen heeft. Ik heb prachtige steden gezien zoals New York en Chicago. We wisten niet goed wat we konden verwachten: in Amerika zijn veel flamenco dans- en gitaaroptredens geweest, maar zang toch iets minder. Maar de reacties waren overal hartverwarmend. We hebben echte liefde voor de flamenco gevoeld. Soms letterlijk. Tijdens deze tournee heb ik al een paar keer de onbedwingbare behoefte gehad om contact te maken met het publiek. Dan móet ik gewoon het podium verlaten en mensen aankijken, aanraken als ik zing. Dan voel je alle grenzen van taal, land en cultuur wegvallen. Flamenco is universeel en drukt zich uit in emoties. Die emoties zijn voor iedereen gelijk, in welk werelddeel je ook bent. Het is een wonder om dat iedere keer weer te mogen delen.”
“In Andalucia hebben we niet het alleenrecht op flamenco.”
De erfenis van Enrique
Op de omslagfoto van Estrella Morente’s laatste album, Autorretrato, is ook vader Enrique te zien. Een verstild moment vlak voor een optreden. Vader kijkt dochter aan door de kleedkamerspiegel. Enrique is zelf ook te horen op de cd, die opgenomen werd voordat hij in 2010 plotseling overleed. Enrique Morente wordt nog volop herdacht in de flamencowereld met hommages en speciale evenementen. Wat is de belangrijkste erfenis die Estrella van haar vader mee heeft gekregen? “Mijn vader heeft drie biologische kinderen. Maar hij heeft nog veel meer muzikale nazaten die iets van hem hebben meegekregen. Hij zag het als zijn persoonlijke missie om de muziek over te brengen aan de jongere generaties. En ik denk dat dat zijn belangrijkste nalatenschap is. Mijn persoonlijke erfenis die ik van hem koester is hoe hij was als mens. En wat hij ons bijbracht over respect: voor jezelf, voor anderen en voor de wereld.”
Vier jaar na Enrique overleed, eveneens onverwachts, de flamencogitaarlegende Paco de Lucía. Deze gitarist was net zo vernieuwend voor de flamencogitaar als Enrique Morente was voor de flamencozang. Het overlijden sloeg in als een bom bij de flamencowereld, die in korte tijd naast Morente en De Lucía ook zanger Fernando Terremoto en gitarist Moraito Chico verloor. Hoe ziet Estrella Morente de toekomst van de flamenco met al deze grote namen die opeens verdwijnen? “Er is een belangrijke pilaar onder de flamenco weggeslagen met het overlijden van deze artiesten. Maar al deze doden markeren ook een periode van verandering. We moeten blijven vechten waar zij zo hard aan hebben gewerkt, de ontwikkeling van de flamencokunst. Ik zie dat er overal op de wereld nieuwe aficionados bij komen. Ik zie het zo: in Andalucia hebben we misschien de voorsprong, maar zeker niet het alleenrecht op flamenco. Overal waar gezongen en gedanst wordt, kan de flamenco zich verder ontwikkelen. Dus ook in Japan. Of in Holland.”
Interview met een flamenco-diva
Na maanden mailen en bellen met het management heb ik dan eindelijk een interview-afspraak. Vooraf wordt me een aantal strenge restricties opgelegd. Terwijl ik wacht op mijn beurt in de hal bij de kleedkamers, staar ik naar de met hout ingelegde ster die voor de gesloten kamerdeur in de vloer van Carré prijkt. Ik hoor aan het einde van de hal ‘palmas’, een gitaar en wat stevige voetroffels van Estrella’s entourage. Ik wil een foto maken van de ster voor mij op de grond, maar hou de camera in de tas: ‘No foto’s’ had Estrella’s assistente me net nog toegeroepen. En daar hou ik me angstvallig aan. De verstrijkende tijd, de wachtende mede-journalisten, de voelbare pre-voorstellingsspanningen in de catacomben van dit majestueuze theater: het maakt allemaal dat ik best nerveus ben. Gaat ze kortaf zijn, wil ze wel wat zeggen?
‘Las Sábanas de Holanda’
Als ik dan eindelijk naar binnen mag, valt alle druk in éen keer weg. Ik kan me geen rustiger en liever gezicht voorstellen dan dat van deze zogenaamde diva. In joggingpak en krullers staat ze me met zachte stem te woord. Zelfs als de manager venijnig op de deur klopt dat de tijd voorbij is, blijft ze rustig en vraagt ze me om nog eventjes te blijven. Nederland is een thema dat steeds terug komt in ons gesprek. Halverwege het interview zingt ze voor me. Ik weet niet wat me overkomt. Deze ster zingt voor mij alleen. En mijn oude minidiskrecorder is de enige getuige. Wat ze zingt ontgaat me even door de opwinding van het moment. Maar bij het afluisteren herken ik het eerste couplet van ‘Las Sábanas de Holanda’. Ik vraag flamencokenner Marlies Jansen over deze tekst. Het is een volksliedje over ontluikende liefde, vertelt ze. Een waar kan die liefde beter ontluiken dan tussen de mooiste kwaliteit lakens? Of: lakens (sábanas) uit Holland. Het lied is door la Niña de los Peines ‘flamenco gemaakt’. En Estrella Morente heeft het in haar hart gesloten als haar eigen liefdesliedje over de Lage Landen. Zo blijkt ook bij de afsluiting van haar weergaloze concert in Carré waar ze het nogmaals opvoert, maar dan voor een volle zaal.
Tekst: Ginette Lavell – dit interview was eerder gepubliceerd in Mundo Flamenco en Latin E-Magazine.
Foto’s: Annemiek Rooymans Theaterfotografie